I have spent many sleepless nights and bloody days in battle...

... fighting men for their women.

phuong: tui cứ hay nghĩ về 1 nơi nào đó êm đềm

tui muốn về quê ở đâu đó

nhưng tui đâu còn quê nữa

má sống ở thành thị, các liên hệ với bà con ở quê đã đứt hết

gia đình tui đã thực sự mất quê rồi, đô thị hóa hoàn toàn

và luôn luôn tiếc rẻ một cánh đồng, một cái lu nước, bờ sông

một cái lu nước như ở nhà dì Thư

bây giờ trời nóng, nhớ mùa mưa

bolo: nóng thiệt. ngày tui tắm mấy lần.

phuong: tui mới đọc một bài viết hay lắm

phuong: bài nói về lý luận văn học trong ánh sáng của darwin

bolo: vậy ha.

hình như tui thích những bài viết cảnh báo, phân tích về sự xuống cấp của loài người.

phuong: con người là con người

bolo: hình như tui lúc nào cũng lo ngại mơ hồ về tương lai ko sáng sủa của con người.

các con mình sống trong đó.

phuong: nhưng cũng là con vật, một con vật thuộc loài có xương sống, có vú, một con khỉ, một con tinh tinh

bolo: biết suy nghĩ.

phuong: cái lịch sử đó còn nặng trong chúng ta

bolo: nhưng suy nghĩ này còn bản năng.

nguời ta, động vật nửa người nửa thú. hehe.

phuong: mấy người tin vào tôn giáo muốn bóc con người ra khỏi lịch sử đó, nâng cao nó lên, gần như thần tiên vậy

con người tưởng thiệt

tự giả dối như điên

bolo: hehe. đó chính là sự kiêu ngạo của con người.

chết ở chỗ đó.

họ coi thường trái đất.

phuong: tác giả kể lại hồi học tiến sĩ, đọc Iliad của homer

bolo: and?

phuong: trường thi nói về chiến tranh

bolo: tui biết.

phuong: máu chảy như suối

người chết quá trời

người ta nói với binh lính câu này:

bolo: what?

phuong: "ai chưa hãm hiếp được vợ của một người thành troy nào đó, thì chưa vội về nhà"

bolo: chà, gê wá.

đồ mọi.

phuong: tác giả kể cứ loay hoay hoài không giải thích được sự khát máu

bởi vì tác giả nghi ngờ các động cơ khác của chiến tranh

bolo: hay.

phuong: nên không làm bài được

bolo: động cơ thực là gì?

phuong: tự nhiên tình cờ, tác giả lượm được cuốn "con tinh tinh trần trụi" , một cuốn sách dòng darwin

bolo: à.

phuong: và tác giả ráp hai cuốn lại, thì mọi việc đều khớp

và trở nên rõ ràng

bolo: cho tới giờ, ai làm chiến tranh cũng nói mình chính nghĩa. hehe.

động cơ gây chiến tranh?

phuong: thì ra các loại chính nghĩa chỉ để che đậy cái con tinh tinh trần trụi

bolo: chiến tranh thực chất là đi giết người qui mô lớn.

phuong: nói tóm lại thì nó rất ngắn và rõ ràng:

bolo: chính xác. tui từng nghĩ vậy.

phuong: người ta đánh nhau để dành đàn bà

bolo: đúng.

của cải.

+đất đai, nhà cửa.

đó là lý do chính chính chính.

phuong: đối với đàn ông, đất đai, nhà cửa là để dụ đàn bà

tại vì đàn bà ham đất đai, tiền bạc, quyền lực

nên đàn ông kiếm những thứ đó về để dụ đàn bà

y như con khỉ chúa

bolo: ya.

phuong: hồi thời homer, đàn ông nào có chút tiền, quyền đều có vợ và các nô lệ tình dục mà họ coi là của cải

y như con tinh tinh trần trụi, không cho các con yếu hơn có vợ, nó muốn dành hết về mình

và các con cái thì thích đi theo mấy con mạnh và được dâng nhiều thức ăn

thời homer: cũng có nạn bóp mũi con gái chết vì con gái không làm ra tiền, ko đóng góp cho dòng họ, chỉ đi làm vợ, trở thành của cải của những dòng họ khác

bolo: ya.

phuong: thời homer: một mặt bé gái sơ sinh bị giết, một mặt mấy người giàu dành hết vợ và nô lệ gái

bolo: tui có một thắc mắc: đã từng có chế độ mẫu hệ.

phuong: không có chế độ mẫu hệ nào tồn tại quá mức các bộ lạc

bolo: nhưng vì sao tới những thời đại phụ nữ bị coi rẻ rúng cực kỳ.

phuong: vì phụ nữ không giỏi chiến tranh, cho nên ko cướp được đất

mà bị cướp

bolo: chắc đến khi chế độ nô lệ phát sinh.

thì chế độ mẫu hệ sơ khai bị diệt vong.

phuong: cho nên khi xã hội chuyển từ bộ lạc sang quốc gia, thì các xã hội phụ nữ bị tiêu diệt hết

vì đánh thua mà

phuong: trở lại thời homer:

nhiều bé gái sơ sinh bị giết, và những người giàu có nhiều vợ, đương nhiên sẽ bị thiếu phụ nữ

cho những người bình thường

chiến tranh xảy ra là để cướp đàn bà về làm nô lệ tình dục, đó là ý chính, thời xa xưa

sau này thì chiến tranh xảy ra là để dành đất đai quyền lực, mà đất đai quyền lực là để dụ phụ nữ, thì cũng như nhau

con đực đánh nhau để dành con cái

còn mấy cái chính nghĩa này nọ là để hoa hòe bên ngoài thôi

bolo: dồng ý.

phuong: con đực dành con cái rồi bơm tinh trùng vào càng nhiều con cái càng tốt, đó là lý tưởng của con tinh tinh

bolo: thời hiện đại, tui nghĩ ngoài nhu cầu phụ nữ, thì nhu cầu quyền lực, danh vọng, của cải ... cũng là những nhu cầu hiện đại.

phuong: những nhu cầu hiện đại đó: quyền lực, danh vọng, của cải... đối với con đực cũng là để cho con cái ham

bolo thấy mấy ông có tiền có của có quyền rồi là ham đi kiếm gái là vậy

đem tiền của ra để biến con gái trẻ thành của mình

nghĩa là ham quyền, tiền cũng vì con cái

còn con cái ham quyền, tiền, vì những thứ đó bảo đảm cho nó nuôi được con trong điều kiện tốt nhứt

bolo: ya.

phuong: tui đồng ý với ông này là ko thể tách rời văn học khỏi khoa học được

vì những đóng góp của khoa học để chúng ta hiểu bản chất con người rất sâu rộng

bolo: ya.

phuong: văn học đi đường riêng, tự một mình đi tìm bản chất con người thì là một con đường còn xa hơn tự nó đã là một con đường xa, thật là dài

ví dụ khổng tử nói nhân chi sơ, tính bản thiện

đỗ lỗi hết những xấu xa của con người cho giáo dục và xã hội

phuong: tính bản thiện, cộng thêm một hệ thống đạo đức tốt đẹp, mà sao mấy ngàn năm con người cứ đánh nhau, đè nhau, đốt nhà cướp của, hãm hiếp phụ nữ hoài?

bolo: giả dối.

tui tin rằng, trong con người lun có bản năng thú.

một người tốt lun đè nén con thú đó.

qua hàng ngàn năm, con thú nhỏ dần.

hiện tại, con thú trong con người vẫn còn lớn.

con người hiện đại vẫn lun có một phần thú.

nếu con người phấn đấu tốt, có thể vài ngàn năm nữa, con người sẽ là con người thực sự.

nhưng con đường ấy còn xa.

phuong: có thể lý trí và sự yêu cái đẹp (cũng là một bản năng) làm cho con người tốt dần lên

bolo: con người hiện đại vẫn có một số người thực sự hoàn thiện.

số đó ít oi.

phuong: nhưng chuyện chưa ngã ngũ

hiện bây giờ thì các qui tắc kinh tế điều khiển thế giới

bolo: ya. karl marx nói đúng. thế giới này được điều khiển bởi qui luật tư bản.

phuong: sợ là ko bao giờ thoát khỏi những qui luật này

bolo: của cải là tư bản khi nó được dùng để sản sinh thêm.

đạt được tư bản lớn nhất là mơ ước của từng con người hiện đại.

để có phụ nữ đẹp. hehe.

phuong: he he

hôm nay tui lại thấy buồn

bolo: nếu tui 30 tuổi và là một nhà tư bản lớn, tui sẽ hành động hợp qui luật.

phuong: đúng rồi

bolo: tạo thêm tư bản và sở hữu nhiều phụ nữ đẹp.

nếu tui ko làm thế, tui tự diệt vong.

phuong: cho nên câu hỏi hôm nay không phải là cái gì đúng cái gì sai, mà con cơ bản hơn nữa

bolo: người hiện đại thành công phải là một nhà tư bản.

phuong: tui muốn nói là câu hỏi ngày xưa các cụ đặt ra dầu sao cũng còn dễ hơn câu hỏi bây giờ mình đặt cho mình

phuong: các cụ chỉ hỏi: tôi làm thế nào thì đúng, thế nào thì sai?

còn mình thì hỏi: tôi có mặt ở đây là đúng, hay là sai?

bolo: câu này hay.

phuong: cứ giữ gìn nòi giống hoài để làm gì vậy?

bolo: câu hỏi này đúng.

phuong: tàn sát đồng loại, tàn sát thiên nhiên, làm lụi tàn trái đất để giữ gìn dòng giống của TÔI

Bài được nói tới trong chat chit là Evolution of the Theses của Johathan Gottschall

A time for us

Tôi thích cách viết của J.M Coetzee và John Banville nhất trong các lối hành văn của các tác giả viết tiếng Anh đương đại.

Viết thế nào cho câu hay?

Câu trả lời chúng ta đã đọc nhiều lần rồi, trong các cuốn sách dạy viết. Các thầy giáo ngữ văn và ngay cả các nhà văn cũng thường khuyên viết trong sáng, giản dị, chính xác. Be clear, unaffected, accurate.

Văn của Banville trong sáng, giản dị, chính xác. Nhưng dĩ nhiên, các yếu tố này không giải thích được gì về cái đẹp của văn ông. Dĩ nhiên phải có thứ gì khác nữa sách vở không thể dạy.

Phải đọc chậm, mới "nghe" được lời văn. Văn có âm nhạc riêng của nó. Tại sao khi nghe nhạc, bạn sẵn sàng dành đúng lượng thời gian mà tác giả bản nhạc muốn bạn dành cho nó, nhưng lại không sẵn sàng dành đủ thì giờ để nghe lấy cái nhịp trong sách và trong phim? Vì việc chính của nhạc không phải là kể chuyện, nhạc không sống nhờ vào biết cách gợi sự tò mò. Khi nghe nhạc người ta ung dung buông mình vào bản nhạc. Khi đọc sách hay xem phim, trái lại, người ta mau mau muốn biết chuyện gì xảy ra sau chuyện gì, và sau đó thì sao nữa… cho đến cuối cuốn sách, hoặc cuốn phim thì người đọc, người xem biết hết câu chuyện. Biết rồi thì không cần đọc lại, xem lại. Câu chuyện đã thuộc về bạn. Một bản nhạc thì bạn cứ nghe lại hoài, vì bạn không bao giờ thực sự "nắm" được nó như bạn "nắm" một câu chuyện.

Đây là một điều tôi không muốn (dù có muốn cũng không thể) thay đổi. Tôi chỉ tiếc, cái tiếc này thường làm cho tôi buồn bã và chán nản, rằng khi đọc sách, xem phim người ta chỉ đi theo câu chuyện, đòi được biết cái sắp tới và cái kết cục, mà quên rằng chúng ta, và tất cả các câu chuyện của chúng ta, đều cần ở bên trong một nơi chốn nào đó – không gian, và một khoảnh khắc nào đó – thời gian. Chỉ đi theo việc này tiếp nối việc kia của câu chuyện, mau mau đừng bắt tôi chờ lâu, chúng ta không hưởng được cái đẹp của nơi chốn và khoảnh khắc. Hãy để việc đọc sách, xem phim là một kinh nghiệm, chứ đừng xem nó đơn giản là phương tiện để bạn có thêm hiểu biết hay kiến thức. Khi đọc xong một cuốn sách, xem xong một bộ phim, câu hỏi đầu tiên đừng nên là: Câu chuyện trong sách / phim có hay không. Ý tưởng hay thông điệp có sâu sắc không. Câu hỏi đầu tiên nên là: Tôi đã ở trong sách / phim như thế nào. Tôi đã chia sẻ, đã có mặt trong những nơi chốn và những khoảnh khắc trong truyện như thế nào. Đó có phải là một kinh nghiệm tôi sẽ còn nhớ lâu hay không.

Trở lại với Banville. Tôi hiểu thêm được vài điều về ngôn ngữ khi tôi đọc văn ông. Tôi hiểu vì tôi dành nhiều thì giờ mà chỉ đọc một đoạn ngắn, chỉ nửa trang.

Tôi hiểu rằng nhà văn, có lẽ trong vô thức lẫn ý thức, biết rằng từ ngữ - ở đây tôi muốn nói từ ngữ chứ không phải ý tưởng - có trọng lượng nặng nhẹ. Nếu câu nhạc lấy quãng và hợp âm làm trọng lượng, thì từ ngữ trong câu, với trọng lượng của chúng, làm cho câu chùng xuống, hoặc bay cao, hoặc buông lơi ở lưng chừng trời. Nhà văn rất biết mình xây tường bằng gạch hay bằng mây – hay bằng một chất liệu gì đó ở giữa mây và gạch. Một bờ rào bằng đá, hay bằng những thanh gỗ, hay bằng hoa dâm bụt, tuy vẫn là bờ rào, tuy vẫn nói lên được những thứ sâu xa như nhau, chúng có thể đong đưa mơ màng hay bất động vì sức nặng của chính mình. Chọn lựa là của nhà văn.

Tôi vừa đọc một đoạn văn dịch, và người dịch không hiểu gì cả về trọng lượng của từ ngữ, về âm nhạc và ý nhị của câu. Người dịch dùng từ ngữ đáng lẽ chỉ được dùng trong triết học, và xây chúng – những viên gạch năm mười cân, vào trong một bức vách bằng phên tre. Người viết chỉ muốn cất một cái chòi bằng gỗ và lá, mà người dịch lại bê vào đó gạch đá và bê tông cốt sắt, lầm lẫn rằng trọng lượng của từ ngữ cũng chính là trọng lượng của tư tưởng.

Người dịch, thay vì vật vã với những từ ngữ nói được nhiều (những từ này thường nặng) để bao trùm được cái chữ mình không dịch được, hãy ngồi xuống trong căn nhà, hiểu và cảm được chất liệu và trọng lượng của chất liệu người viết đã dùng để xây căn nhà đó. Hãy tạo lại được cái không gian và thời gian ấy bằng một ngôn ngữ khác. Bởi vì văn (hoặc phim) không phải chỉ là câu chuyện, không phải chỉ là ý tưởng. Đọc không phải chỉ để biết. Đọc phải là một kinh nghiệm.

Tại sao tôi đọc tiểu thuyết?

Nếu tiểu thuyết lúc nào cũng hấp dẫn, dễ đọc thì câu hỏi trở nên thừa. Các con tôi không bao giờ hỏi tại sao người ta ăn kem cây. Chúng chỉ hỏi tại sao lại ăn những thứ chúng cho là không hấp dẫn. Con gái tôi cho rằng người ta không cần trồng rau cải hay nuôi cá tôm làm gì, vì con người có thể sống hoàn toàn hạnh phúc nhờ mỗi ngày ăn một bình kẹo dẻo. Tôi giải thích: ăn cà rốt sáng mắt, ăn rau dền luộc bổ máu…

Tại sao không dừng lại ở những cuốn sách đọc dễ như ăn kẹo dẻo, như Tề thiên đại thánh và Harry Potter. Tìm những cuốn sách ít hấp dẫn hơn để làm gì?

Vì đọc tiểu thuyết có lợi ích, giống như ăn rau dền luộc bổ máu?

Chúng ta làm một việc gì đó chỉ khi nào biết được nó có lợi vào việc gì thôi sao?

Ngôn ngữ của chúng ta có một giới từ rất thông dụng là từ “để”. Học bài để thi đậu, đi làm để kiếm tiền, giao tiếp xã hội để có người quen mà nhờ vả, đi du lịch để mở mang kiến thức, nghe bài Cô Thắm về làng để thư giãn. Tôi nghĩ rằng gắn được vế sau của mỗi câu ở phía sau chữ “để” cho mỗi việc tôi làm là tôi có được mục đích lớn của cuộc đời: nó là tổng số của những mục đích nhỏ xíu và nhỏ vừa, mỗi ngày, mỗi tháng, mỗi năm.

Cho đến một hôm, một người bạn cho rằng tôi không biết sống trong hiện tại. Tôi sống, cùng lắm, chỉ được một nửa. Tôi nói: “Sống mới một nửa mà đã quá khó, sống trọn làm sao làm nổi?” Người bạn hỏi tôi: “Đứng một chân và đứng hai chân, cái nào khó hơn?”

Tôi về nghĩ lại.

Cuộc sống tôi là một chuỗi hoạt động đuổi theo những mục đích ở phía trước. Cuộc đời xảy ra vào ngày mai. Không bao giờ có hôm nay. Không bao giờ có sự ung dung trong hiện tại. Hình như lúc nào tôi cũng đang cố giữ thăng bằng, tôi như người đứng một chân thật.

Ngày chúng tôi còn nhỏ, khi học sinh vật, học về một con thú hay một loại cây nào đó, sách giáo khoa thời trước luôn luôn dạy cho chúng tôi chúng có ích cho chúng ta ra sao. Con chồn cho thịt và lông, con voi kéo gỗ và cho ngà, gỗ bằng lăng dùng làm nhà, cây cầy, bần, đước thì làm than. Chúng tôi chỉ quan tâm đến vạn vật ở chỗ chúng phục vụ được những mục đích nào của con người mà thôi. Cuối cùng phải đến lúc rừng mất và thú tuyệt chủng. Nếu người ta nghĩ rằng trời sinh ra cái cây là vì cái cây, con voi là vì con voi và để yên cái cây và con voi được ở nơi trời sinh ra nó, thì sẽ còn rừng giữ đất, giữ không khí sạch, ngăn lũ xuống đồng bằng.

Để sống trọn vẹn hơn, theo người bạn học thiền của tôi, khi nói câu nào chỉ cần bỏ đi chữ “để” và cái vế đi sau đó. Đọc sách chứ không phải đọc sách để tích tụ kiến thức cho ngày mai. Nhìn trăng chứ không phải nhìn trăng để tâm hồn thư giãn. Để tâm hồn thư giãn không có gì sai, nhưng nó giới hạn sự nhìn trăng, cũng như đi tìm kiến thức trong một quyển sách loại bỏ những thứ khác trong quyển sách đó không được định nghĩa là kiến thức.

Một hôm, không ai dạy bảo, con tôi tự nhận ra rằng ăn rau lang luộc chấm tương cự đà ngon hơn ăn kẹo dẻo. Con người tự biết rằng các món ngọt ngào, dễ ăn không thôi không đủ nuôi sống mình. Người ta không chỉ cần có Tề thiên đại thánh và Harry Potter.

Tôi đọc tiểu thuyết vì tiểu thuyết không mang mục đích gì cả, nhờ vậy việc đọc của tôi thuần khiết. Trong một bức thư không gửi cho một nhà văn cùng thời vào năm 1865, Tolstoy viết: “Nếu có ai bảo tôi viết một cuốn tiểu thuyết trong đó tôi khẳng định một cách tuyệt đối cái mà tôi cho là quan điểm đúng cho tất cả các vấn đề xã hội, thì quyển tiểu thuyết đó không đáng để tôi dành ra hai tiếng đồng mà viết nó.”

Nếu cầm một cuốn sách lên, đọc được một lúc, tôi nhận ra được ý đồ của tác giả, thì tôi không còn tin quyển sách ấy nữa. Tôi có ngay cảm giác là câu nào, cảnh nào người viết cũng đưa vào để phục vụ cho cái ý đồ ấy, để khẳng định một quan điểm. Khi đọc một cuốn tiểu thuyết, tôi chỉ muốn được nghe kể chuyện mà thôi. Câu chuyện có đầu có đuôi hoặc thiếu đầu hoặc thiếu đuôi hoặc thiếu cả hai cũng không sao. Nhưng đừng hơn như vậy. Tolstoy cho rằng trong thế giới của nghệ thuật không có chỗ để chứa các công thức giải quyết những vấn đề xã hội.

Kho tàng triết lý của loài người nằm trong các tác phẩm văn học nhiều hơn trong những cuốn sách triết. Nhưng triết trong tiểu thuyết không có hệ thống, không khẳng định, nó bàng bạc giữa có và không, và nó tùy thuộc rất nhiều vào người đọc. Triết trong văn học là những đám mây trên trời, người đọc ngước nhìn và tự tả cho mình: đám mây này hình con thỏ, kia là ông khổng lồ, còn đây là ông câu cá, có cả chiếc thuyền con của ông ấy. Nếu người đọc nhìn mây không thấy ông khổng lồ và ông câu cá thì cũng chẳng sao, mây vẫn là mây, vẫn đẹp và nhất là nhẹ nhàng.

Người viết sách triết tìm cách hoàn tất một hệ thống tư tưởng chặt chẽ. Trong cuốn sách triết nào, phần kết luận cũng là phần quan trọng nhất. Còn người viết tiểu thuyết chỉ kể một câu chuyện, lang thang giữa vùng sáng và vùng tối của trái tim con người, đôi lúc phân vân không biết viết bao nhiêu thì đủ, bao nhiêu thì thừa. Cái khó trong một bức tranh là những nét không vẽ chứ không phải những nét được vẽ xuống khung vải. Sự khẳng định làm chết nghệ thuật. Những câu nào người viết còn được viết ra không khó bằng những câu phải để trống để cho nó tự thành hình trong đầu hay trong tim người đọc. Một cuốn tiểu thuyết hay, giống như cuộc đời, không bao giờ hoàn tất.

Tiểu thuyết, trong khi không mang mục đích thông tin, chuyên chở kiến thức, lại làm cho ta hiểu về con người, về lòng tin, nơi họ sống, lịch sử, thời tiết, mùa màng… sâu hơn những sách chuyên đề. Cơ quan nhi đồng của Liên hiệp quốc có thể thống kê về số trẻ con được sinh ra trong một năm nào đó ở một nơi nào đó ở Phi châu, số trẻ con đau yếu, được chữa bệnh hoặc không được chữa, chế độ dinh dưỡng của chúng, được đến trường, học nghề hay đi cuốc đất. Đọc những bài viết tỉ mỉ đó, bạn không biết một đứa trẻ khi làm vỡ một cái bát nó có bị đòn hay không; miếng thịt hiếm hoi trong bữa cơm gia đình vào miệng người cha hay đứa con ốm yếu nhất; khi buồn khổ đứa nhỏ úp đầu vào lòng mẹ hay đến ngồi bên một gốc cây; nó mơ những gì và kể giấc mơ của nó cho một cái tượng gỗ, đứa em gái hay là những ngôi sao? Nhà xã hội học có thể cung cấp cho bạn trăm nghìn con số tiêu biểu cho trẻ con ở Phi châu, nhưng qua những con số đó bạn không nhìn thấy một gương mặt, một kiếp sống, một hy vọng nào. Bức tranh càng tiêu biểu, thì cây cỏ trong đó càng mờ nhạt. Nhà văn, trái lại, không biết những con số. Anh ta có một câu chuyện về một đứa bé và một nỗi buồn không đếm được bằng số. Anh ta thức đêm đốt đèn để viết câu chuyện ấy ra, không biết để làm gì.

(Đã đăng trên Thể thao & Văn hóa năm ngoái dưới tên Đoàn Minh Hà)

Bài này viết theo đặt hàng của Phan Thị Vàng Anh. Năm đó Vàng Anh định cùng với một người bạn làm một tờ tạp chí, giấy phép đã ổn định. Tôi được hứa tặng một ít đất để thỉnh thoảng viết về một cuốn tiểu thuyết. Bài này là bài mở đầu cho trang Đọc Tiểu Thuyết. Cuối cùng người bạn của Vàng Anh quyết định làm đại gia kinh tế, chứ không làm đại gia chữ nghĩa, bỏ ý định làm tạp chí. Sự nghiệp bình loạn văn học của tôi chưa bắt đầu đã chấm dứt. Vàng Anh thấy tội nghiệp, mới đưa bài này qua Thể thao & Văn hóa.