Đa diện hay phiến diện?

Nhiều người cầm bút bị ám ảnh, sợ người khác cho là mình phiến diện. Hình như không có ý kiến thì thôi, hễ có ý kiến thế nào cũng bị cho là phiến diện. Bạn sẽ đọc được nhiều bài viết như thế này:

Đầu bài: khen trước.
"Trước hết và trên hết, từ gần ba mươi năm nay, báo chí Việt ngữ ở Hoa Kỳ đóng một vai trò hết sức quan trọng và tích cực cho đời sống nhân văn, kinh tế và xã hội của cộng đồng người Việt, đồng thời… "

Thân bài: chê sau.
"Báo chí Việt ở Hoa Kỳ, cho đến giờ này, vẫn chưa đạt đến một trình độ chuyên môn xứng đáng với không gian tự do ngôn luận của nó; trái lại, phần lớn vẫn còn biểu hiện của sự bất lực, thiếu trình độ chuyên môn, nhiều khi biểu lộ tinh thần ích kỷ, vô trách nhiệm…"

Kết luận: tràn đầy hy vọng.
"Đến lúc đó, và hy vọng rằng khi ấy, báo chí Việt ngữ ở Hoa Kỳ, như là một tập thể đa dạng, nhưng có tổ chức, có khả năng điều chỉnh chính mình, sẽ xứng đáng hơn với lý tưởng và chức năng của truyền thông."(*)

(*) Nguyễn Hữu Liêm, "Một trăn trở về báo chí Việt ngữ ở Hoa Kỳ". talawas, 2007. [Tôi chỉ mượn bài này, một cách tình cờ, để làm thí dụ cho một bố cục rất thông dụng của các bài phê bình trên báo và trên mạng, trong và ngoài nước. Tôi hoàn toàn không có hiểu biết hay ý kiến gì về nội dung của bài trên]


Phải nói tốt trước, nói không tốt sau, và kết luận trong tinh thần xây dựng, để không ai trách mình phiến diện. Kiểu viết này thông dụng đến nổi tốt hơn bạn nên bỏ qua đoạn đầu và đoạn cuối của bài, nếu muốn biết tác giả muốn nói gì.

Tròn trĩnh chu đáo như vậy có cần thiết không?

1
Có một cái cây, trồng ở giữa đường làng, ai đi qua đi lại cũng nhìn thấy. Chẳng ai cần bạn tả nó từ đủ mọi hướng và đầy thiện ý. Nếu tả, hãy chỉ cho tôi thấy cái cây từ một góc nhìn khác, hay trong một ánh sáng riêng của bạn mà tôi chưa biết. Dĩ nhiên người tả cái cây có thể đúng, có thể sai, nhưng ít nhất đã nói ra được cái mình muốn nói một cách trực tiếp và can đảm. Sự rào đón: "Không thể phủ nhận những đóng góp tích cực và tầm quan trọng nhất định của cái cây…" làm cho người viết khó bị tấn công, nhưng không phải như vậy là xem thường người đọc sao vì ông ta bắt họ đọc những đoạn hoàn toàn thừa và sáo?

2
Kinh nghiệm của tôi là những nhà phê bình nhiều thành kiến thì thích dùng cái bố cục rào đón này. Nó tạo cảm giác rằng bài đa diện, an toàn, khiến cho người đọc dễ mờ mắt không nhìn thấy sự phiến diện thực sự của tác giả ngay khi ông ta đi vòng vòng chung quanh cái cây để tả nó từ mọi phía. Thiếu hiểu biết hoặc thành kiến thì có đi bao nhiêu vòng vẫn không thấy gì.

3
Nếu người đọc chấp nhận những bài viết "phiến diện" vì người viết không nhìn cái cây từ mọi hướng, mà chỉ nhìn từ nơi người ấy chọn, thì tốt cho cái cây hơn, vì người ta không đốn nó đi để làm bột giấy in những bài viết lê thê mở đầu bằng: "Không thể phủ nhận những đóng góp blah blah blah…"