Cảm hứng và cấu trúc

Tản mạn về chuyện viết

 

Ngày xưa, khi viết tôi tin ở cảm hứng và xem thường cấu trúc. Quả thật, nếu có gì đẹp, nó đến nhờ cảm hứng. Từ làn da thịt chạm được bằng tay, đến thứ khói huyễn hoặc ở cuối một con đường, tất cả nằm đó trên trang giấy, không bao giờ do người viết tiên liệu và sắp xếp mà có. Cảm hứng là tất cả. Không có cảm hứng thì không có truyện, không có thơ. Cảm hứng đến và đi như những cơn gió, và ta rất khó lập lịch hẹn giờ với gió.



Tôi chờ đợi gió, và nếu những cơn gió không đến, tôi không làm gì hết. Chỉ chờ. Tôi không dùng thì giờ chờ đợi đó để phác ra cấu trúc cho những câu truyện, bởi vì cấu trúc, hay tổ chức, gần như là từ phản nghĩa với cảm hứng. Tôi sợ vẽ ra sơ đồ làm gió buồn không thổi, vì bản tính của gió yêu tự do. Tôi sợ gió vội chuyển hướng đi tìm những cánh đồng trống đầy cỏ dại ở phía bên kia sông, nơi tôi không biết đường đi đến.



Tôi không màng đến cấu trúc. Kết quả của điều đó là những truyện dài truyện ngắn viết mười năm không xong. Mấy trăm trang viết ra không gắn vào nhau được, như mấy trăm mảnh sành vỡ ra từ bao nhiêu chiếc bình khác biệt, những chiếc bình luôn luôn vô hình với nhau và với tôi.

Một lúc nào đó tôi hiểu rằng viết văn không phải chỉ là chờ đợi những cơn gió. Phần lớn thì giờ tôi là một chị thợ hồ hơn là một nghệ sĩ, tôi không xây gì được nếu không có một bảng vẽ kiến trúc. Cũng có khi, chờ lúc tên kiến trúc sư đi ăn cơm, tôi có thể đổi hướng một bức tường, quay ngược cái bảng vẽ, biến trần thành cái nền nhà, khiến tên kiến trúc sư (cũng chính là tôi) khi quay lại nhìn quẹo cả cổ không còn nhận ra căn nhà hắn đã vẽ. Vẫn được. Dù bản vẽ kiến trúc vẽ ra chỉ để chị thợ hồ trong lúc xây muốn xoay ngang hay xoay ngược gì thì tùy chị, nhưng vẫn phải có bản vẽ.



Và sau nữa tôi nhận ra rằng công việc thợ hồ thường khó không phải vì thiếu gạch mà vì người thợ hồ chỉ được dùng một số gạch nhất định nào đó và đem số gạch dư đổ sông đổ biển. Chị thợ hồ tiếc, ngồi ở bờ sông than khóc hết phần lớn số thời gian xây nhà. Chị phàn nàn với nhà cung cấp vật liệu xây dựng, với từng ấy gạch, phải như ông giao cho tôi đủ xi măng, tôi đã có thể xây căn nhà to gấp năm gấp mười. Nhà giao vật liệu (cũng chính là tôi) vừa cười vừa nói rằng: chị xây nhà bao nhiêu năm rồi không biết sao, rằng gạch không bao giờ hiếm, chỉ có xi măng, chất làm chúng dính lại với nhau, mới luôn luôn hiếm.